पारिजातको संक्षिप्त परिचय

१९९४ साल बैशाख महिनाको एक दिन डाक्टर के.एस.वाइबा र उहाँकी दोस्री पत्नी अमृत मोक्तानको घरमा एक बालिकाले जन्म लिइन् । ती बालिकाको नाम विष्णुकुमारी वाइबा राखियो । उनको बाल्यकाल अन्य बालबालिकासरह बिते पनि उनको स्वभावमा भने अरुभन्दा केही अन्तर देखापर् यो । उनी अलिक गम्भीर निडर चिन्तनशील र अन्तर्मुखी थिइन् । उनको स्वास्थ्य सानैदेखि राम्रो थिएन । उनलाई १३ वर्षको उमेरदेखि हाडजोर्नीको रोगले छोयो । यो रोग नै उनको जीवनपर्यन्त रह्यो ।

उनको जीवनलाई पहिलो पटक झक्झक्याइ दिने घटना आपुनै दाजु शिवको दर्दनाक मृत्यु थियो । पोखरीमा डुबेको मान्छेलाई बचाउन जाँदा २०१० सालमा उनको मृत्यु भएको थियो । यो घटनाले उनको संवेदनशील मनलाई मात्र हल्लाएन कि सम्पूर्ण परिवारलाई झक्झक्यायो । गाउँ परिवर्तन गर्दा अलिकति भएपनि सान्त्वना मिल्छ कि भनेर उनका बाबु डाक्टर के.एस.वाइबा २०१० सालमा काठमाडौं आइपुगे । त्यसबेला उनको उमेर १७ वर्षको थियो । त्यही साल पद्मकन्या विद्याश्रम डिल्लीबजारबाट उनले एस.एल.सी.परीक्षा उत्तीर्ण गरिन् । उनले पद्मकन्या क्याम्पसबाट २०१३ सालमा आई.ए र २०१५ सालमा बी.ए.उत्तीर्ण गरिन् । एम.ए.मा अङ्ग्रेजी विषय लिएर पढिन् । तर रोगका कारण जाँच दिन सकिनन् र पढाइको सिलसिला टुट्यो । विश्वविद्यालयबाट प्रमाणपत्र प्राप्त गर्ने अध्ययनको सिलसिला टुटे पनि उनको भावुक मनले नेपाली साहित्यको अध्ययनको सिलसिला जोडिसकेको थियो ।

२०१३ सालमा 'धरती' नामक पत्रिकामा दुई वटा कविता प्रकाशित गरी नेपाली साहितयको विकासमा आफूलाई समर्पित गर्ने अठोटको अभिव्यक्ति पारिजातबाट भइसकेकेा थियेा । २०१४ सालमा त्इसताका युवा कविहरुद्वारा स्थापित 'रोदीघर' नामक साहित्यिक यात्रामा उनको प्रवेश सुरु भयो। २०१४ सालमै 'आकाङ्क्षा' कवितासङ्ग्रह पहिलो पुस्तकको रुपमा प्रकाशित भयो । घरको अवस्था अत्यन्त दयनीय भएकाले जीवन धान्न २०१६ सालदेखि २०१८ सालसम्म मदन मेमोरियल स्कुल पाटनमा शिक्षिकाको जागिर खानुपर् यो । यो जागिर खाँदाखाँदै रोगले निकै च्यापेर ल्याइसकेको थियो । त्यसले हावापानी बदल्दा केही बिसेक होला कि भन्ने आशामा २०१८ सालमा स्कुलको जागिर छाडी काठमाडौं प्रवेश गरेको ७ वर्षपछि पहिलोपल्ट १ महिनाको लागि दार्जिजिङ फर्कनुभयो । तर रोग झन्झन् बढ्दै गएपछि २०२१ सालदेखि ओछ्यानमै पर्नुभयो । जुनबेला उहाँ ओछ्यानमा पर्नुभयो त्यसबेला उहाँको उमेर २७ वर्षको मात्र थियो । त्यो बेलादेखि उहाँ जीवनभर ओछ्यानको ओछ्ायनमै रहनुभयो ।

नेपाली साहित्यको आकाशमा २०१३ सालदेखि कविताको माध्यमबाट आपुनो चिनारी सुरु गरेको भएतापनि गद्यलेखन प्रयासमा पनि निरन्तर लागिरहेको कुरा उहाँका चार वटा उपन्यास 'सङ्घर्ष', 'वर-पीपल', 'मानव', 'अन्तर्यामी' र 'शारदा' चित्त बुभुदो नभएको कारण जलाइदिएको कुराले स्पष्ट हुन्छ । यो लेखाइको समय थियो २०१८ देखि २०२१ सालसम्म । उहाँले यी सबै जलाएपछि अर्को पाँचौँ उपन्यासले तत्कालीन नेपाली साहित्यकाशमा ठूलो हलचल ल्याइदियो । 'शिरीषको फूल'ले २०२२ सालको मदन पुरस्कार प्राप्त गर् यो । लामाले राखिदिएको 'छेडुकोल्मा' र न्वारनमा राखिदिएको नाम 'पारिजात' सधैँ ओझेलमा परिदियो । नेपाली आकाशमा 'पारिजात' नाम चम्कन थाल्यो ।

२०२३ सालमा तत्कालीन राजनीतिक व्यवस्थाका विरुद्ध केही सङ्गीतकार र लेखक कविहरुले आपुनो प्रकारको विद्रोहको स्वर उचाल्न एउटा समूहको निर्माण गरे । तयो समूहको नाम थियो 'राल्फा' । यस समूहको केन्द्रविन्दुको रुपमा पारिजात हुनुहुन्थ्यो । यो समूहले आपुना विद्रोहका स्वर देश-विदेशमा जहाँजहाँ उराल्दै हिँड्यो त्यहाँ-त्यहाँ आपुनो अशक्त शरीर लिएर पनि जानुभयो । पछि यही राल्फाली यात्रा नै नयाँ जनवादी संस्कृति र प्रगतिशील लेखनफाँटमा महत्वपूर्ण कोसेढुङ्गा बन्न पुग्यो ।

स्वास्थ्या झन्झन् खराब हुँदै गयो । हाड-जोर्नीको रोग त छँदै थियो त्यसमाथि पनि क्षयरोग अल्सर दम पनि थपिएर बाँच्न मुस्किल पारिदिए । यी रोगहरुबाट मुक्ति पाउन उहाँ २०२६ २०२९ २०३० र २०३१ सालमा पटक-पटक गरी भारतमा उपचारार्थ जानुभयो । स्वास्थ्यमा कुनै सुधार नहुने स्पष्ट भएपछि उहाँले आपुनो मनलाई सम्हाल्नुभयो र आपुूलाई साहित्यबाट मात्र नभई वैचारिकरुपले पनि देश र जनताका निम्ति समर्पित गर्ने अठोट लिई २०३४ सालमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी चौथो महाधिवेशनको सदस्यता लिनुभयो । उहाँ शारीरिक पीडाको कुनै वास्ता नगरी महिला मुक्तिको कार्यमा सकि्रय हुनुका साथै अखिल नेपाल महिला सङ्घको अध्यक्ष बनी भूमिगत कार्यमा सकि्रय हुनुभयो । पारिजात २०३५/२०३६ सालको आन्दोलनमा ज्यादै सकि्रय हुनुभयो । २०३६ सालमा प्रगतिशील लेखक कलाकार सङ्घको स्थापनाको लागि पनि उहाँको सकि्रय भूमिका रह्यो ।

गीत सङ्गीतमा उहाँको ठूलो लगाव थियो । वेदना सांस्कृतिक समूहसँगै र पछि इसाससँगै पटक-पटक गरी भारतका विभिन्न प्रान्तहरु लगायत स्वदेश र विदेशमा उहाँले भ्रमण गर्नुभयो । उहाँ इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजको इसास को मानार्थ अध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो ।

२०४६ सालको जनआन्दोलनमा ज्यानको कुनै पर्वाह नगरी उहाँ सडकमा ओर्लनुभयो । विभिन्न कि्रयाकलापहद्वारा जनआन्दोलनलाई सफल पार्न कि्रयाशील रहनुभयो । २०४६ साल चैत्र ३ गतेको लेखक तथा कवि कलाकारको ऐतिहासिक विरोध प्रदर्शनमा पारिजात सबभन्दा अघिल्लो पङ्क्तिमा बसी कालोपट्टि बाँधी विरोध पदर्शन गर्ने कार्यलाई सफल पार्न सहभागी हुनुभयो । प्रजातन्त्रको पुनर्वहालीपछि नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानलाई प्रजातन्त्रिकरण गर्नुपर्दछ भन्ने माग राखी सङ्घर्षमा ओर्लेको 'प्राज्ञिक सङ्घर्ष समिति'को संयोजक हुनुहुन्थ्यो । प्राज्ञहरुको माग पूरा गराउन भरमग्दुर प्रयास गर्नुयभो । पारिजात विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय सङ्घ संस्थासँग पनि संलग्न हुनुहुन्थ्यो । उहाँ नेपाल मावनअधिकार सङ्गठनको उपाध्यक्ष अखिल नेपाल महिला माचको संस्थापक अध्यक्ष बन्दी सहायता नियोगको संस्थापक अध्यक्ष तथा त्रि.वि.सभाको सदस्य हुनुहुन्थ्यो । अन्तराष्ट्रिय सङ्घ-संस्थाहरुमा Out Right International, Feminist Association, Society for Women Geographer, Amnesty International आदिसँग सम्बन्धित हुनुहुन्थ्यो ।

उहाँले मदन पुरस्कार गङ्की पुरस्कार र पाण्डुलिपि पुरस्कार पाउनुभएको थियो । उहाँलाई 'जनमत' र 'नेपाल तामाङ घेदुङ सङ्घ'द्वारा अभिनन्दित गरिएको थियो । पारिजातद्वारा लिखित पुस्तक 'शिरिषको फूल'को अङ्ग्रेजी अनुवाद Blue Mimosa लाई अमेरिकाको मेरिल्याण्ड युनिभसर्िटीको पाठ्यक्रममा पनि राखियो । उहाँलाई मनपर्ने रङ्ग हरियो मनपर्ने ऋतु वर्षा मनपर्ने फूल गुराँस र मनपर्ने खाना छोइला मम सुख्खा रोटी काभ्रो चिण्डो टमाटर र कोइरालो थियो ।

उहाँको निधन लामो समयसम्मको पुरानो व्यथाले २०५० साल वैशाख ५ गते बिहान ४ बजे वीर अस्पतालको विशेष उपचार कक्षमा भयो ।

चौथो शृङ्खलामा पारिजात महिला कवि गोष्ठी

१८ चैत्र । पारिजात स्मृति केन्द्रको आयोजनामा 'पारिजात महिला कवि गोष्ठी'को चौथो शृङ्खला सम्पन्न भएको छ । काठमाडौंको रविभवनस्थित रातो घरमा संचालित चौथो शृङ्खलामा कविहरु प्रगति राई, अस्मिता मानन्धर, सुधा त्रिपाठी, हरिमाया भेटवाल, चन्दा थामी, शुशिला प्रधानाङ्ग र लक्ष्मी मालीले आ-आफ्ना कविता सुनाउनुभयो । वाचित कविताहरुमाथि कवि श्रवण मुकारुङ लगायत अन्य सहभागीहरुले टिप्पणी गरेका थिए ।

पारिजात महिला कविता गोष्ठीको तेस्रो शृङ्खला सम्पन्न

सशक्त महिला कविहरु उत्पादन गर्ने उद्देश्यसहित पारिजात स्मृति केन्द्रले पारिजात महिला कविता गोष्ठी साचालन गरिरहेको छ । यही फागुन ८ गते त्यसको तेस्रो श्रृङ्खला सपन्न भयो । तेस्रो श्रृङ्खलामा कवि बिमला तुम्खेवा, हरिमाया भेटवाल र सरिता लामाले आपुना दुई-दुई वटा कविता वाचन गर्नुभयो । वाचित कविताहरुमाथि कवि विक्रम सुब्बा लगायत उपस्थित सहभागीहरुले टिप्पणी गर्नुभयो । कार्यक्रम म्हेपीस्थित अमृत सेकेण्डरी स्कुलमा भएको थियो ।

पारिजात

संस्कृति जो मान्दैन उसलाई हामी मानिस मान्दैनौं । प्रत्येक युवा/युवतीको प्रेमिका/प्रेमी हुनुपर्ने यो अनिवार्यता संस्कृति थियो रे दार्जिलिङमा त्यो ताका । त्यो संस्कृति जसले पारिजातलाई एउटा गहिरो त्रासदी र चार उपन्यास 'संघर्ष', 'वर-पिपल', 'मानव अन्तर्यामी', र 'शारदा दियो । ती उपन्यास जसलाई उनले च्यातिदिइन् ।

वि.सं.१९८४ बैशाखमा जन्मिएकी पारिजात २०११ सालमा १७ वर्षको उमेरमा नेपाल काठमाडौं छिरिन् । १३ वर्षको उमेरमा छोएको हाडजोर्नी सम्बन्धी रोगबाट जब उनी अत्यन्तै पीडित भइन् तब उनलाई लाग्यो-'जीवन एउटा त्यस्तो फूल हो जुन भ्रमर चुम्बनमै ओइली झर्छु र त्यसको पुष्टि गर्नको खातिर उनले २०२२ सालमा 'शिरीषको फूल' प्रकाशित गरिन् । 'शिरीषको फूल' उनको परिचय र पर्यायको रुपमा स्थापित भयो ।

२०२३ सालमा आएर पारिजातले चर्चित आन्दोलन 'राल्फा' को नेतृत्व गरिन् जसमा रामेश रायन निनु मंजुल लगायतका स्रष्टाहरु संलग्न थिए । निर्मल लामा र मोहनविक्रमिसंह जसलाई पारिजातले ुगडफादरु मानेकी थिइन् संगको संगतपछि उनले जीवनको नयाँ क्षितिज देखिन् र २०३१ सालमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी चौथो महाधिवेशन को सदस्यता लिइन् । २०३९ सालमा अर्को शिरीषको फूल उर्फ प्रगतिवादी शिरीषको फूल 'अनिदो पहाडसँगै' प्रकाशन गरिन् ।

२०५० साल बैशाख ५ गतेको साँझ स्वयम्भू छेउको सानो वनभित्र भयानक ज्वाला र लप्कामाझ धुवाँको नीलो पर्दाभित्र पारिजातको चेहरा अति सुन्दर र दीप्त देखियो जसको शिरमा थियो लेनिनको फोटो ।

गीत र धुनहरु

तिमी मलाई सारङ्गीका केही धुनहरु देऊ-

म तिमीलाई एउटा विवश गरिबको व्यथा भन्छु ।

म तिमीलाई एउटा छाप्रो जलेको रहस्य भन्छु

तिमी दुःखद जीवनहरुलाई धुनमा फेर

म तिम्रो सारङ्गीसँग एउटा गीत साट्छु ।

दुःखहरुको साटासाटमा आँसु बग्ने गर्छ

तिमी पनि रन्छौ म पनि रुन्छु

तर आँसु मान्छेको नियति होइन

आँसु त यस्तो पानी हो जो आगोमा फेरिन सक्छ

दुःख त यस्तो झिल्का हो जो डढेलामा फेरिन सक्छ ।

तिमी मलाई अब यी दुःखहरुको सिङ्गो धुन देऊ

म यी दुःखहरुलाई आजका सिङ्गा गीतहरुम फेर्छु

म यी गीतहरुलाई प्रतिशोधका रापहरुमा फेर्छु ।

तिमी मलाई केवल मन पगाल्ने धुन देऊ

म तिमीलाई इतिहास फेर्ने गीत दिन्छु

तिमी मलाई आफ्नो सारङ्गीका केही धुनहरु देऊ

म गीतहरुलाई परिवर्तनको इतिहासमा फेर्छु

गणतन्त्रको खेती

विक्रम सुब्बा

भन्दिनु है ! पारिजात दिदीलाई भन्दिनु

दिदीले छोडेर गएको मुलुकमा

संविधानका पन्ना-पन्नामा फलेका

गुलिया चिप्ला र धारिला अक्षरहरु

भोक मार्ने मकै-भटमास बन्न सकेनन्

तसर्थ सुरु भएको छ गणतन्त्रको खेती ।

भन्दिनु है ! पारिजात दिदीलाई भन्दिनु

आन्दोलनको हलोमा जुलुसका नाराहरु न्ारेर

गल्ली-गल्ली सडक र चोक जोत्कै जाँदैछन्

फाली अड्काउँने दरबारका जगहरु ज्ोत्दै जाँदैछन्

सात समुद्रपारि र छिमेकका फिरङ्गी-मोडलका

ग्रयान्डडिजाइन र रोडम्यापहरु जोत्दै जाँदैछन्

जोतेको सियो र खनेको चपरीमा

आपुनै रगतको बीउ हाल्दै जाँदैछन्

यो महान् खन-जोतबाट कोही आतङ्कित छन्

र एम्बेसीहरुमा गोप्य प्राविधिक सहयोगमा

बचाउका काला बङ्कर तैयार गरिरहेछन्

तर गणतन्त्रको खेती गर्नेहरु

बङ्करहरु पनि जोत्दै-जोत्दै जाँदैछन् ।

भन्दिनु है ! पारिजात दिदीलाई भन्दिनु…

संविधानका पन्ना-पन्नामा फलेका

गुलिया चिप्ला र धारिला अक्षरहरु

भोक मार्ने मकै-भटमास बन्न सकेनन्

तसर्थ सुरु भएको छ गणतन्त्रको खेती ।

- पारिजातको ११ औं स्मृति दिवस २०६१ को तत्वावधानमा पर्यटन बोर्डको सभाकक्षमा वाचित कविता ।

सुकन्या दिदीले पनि कविता सुन्नुभो

- भोगीराज चाम्लिङ

पारिजात स्मृति केन्द्रले एउटा सार्थक कामको थालनी गरेको छ । मूलतः महिला स्रष्टाहरुलाई तिखार्न मद्दत पुगोस् भनेर गत सातादेखि आयोजना गरिएको त्यो कार्यक्रम नितान्त नयाँ नभए पनि बिरालोको घाँटीमा घन्टी बाँध्नेजस्तो कर्मकाण्डीय प्रकृतिको मात्र पनि होइन । सुकन्या दिदीको सौजन्यमा उपलब्ध म्हेपीको उहाँकै घरको एउटा कोठामा सुरुमा हामी एक दर्जनजतिको उपस्थितिमा कार्यक्रम सुरु गर्दा त्यति रौनक पैदा हुन सकेको थिएन । कार्यक्रमको उद्घाटनस्वरुप तीनवटा कविता वाचन गर्नुभन्दा पहिलो कवयित्री बेन्जु शर्माले यस्तै निराशा अभिव्यक्त गर्दै भनिन् 'यति थोरै मात्रै हुन्छौं होला भन्ने त मैले ठानेकै थिइनँ ।'

तब जब त्यसपछि क्रमशः पाचकुमारी परियार निभा साह सत्या पहाडी र लक्ष्मी मालीले आफ्ना तीन-तीनवटा कविताहरु वाचन गर्नुभयो तब वातावरणमा अलिक रौनकता थपियो । सुकन्या दिदी बीचबीचमा चिटिक्कको टिप्पणी गर्दै भन्नुहुन्थ्यो 'महिला कविहरु छैन छैन भन्छौं । यति राम्रा कविता लेख्ने कवयित्रीहरु हुनुहुँदो रहेछ 'वास्तवमा यो शृङ्खलाको सुरुआत पनि महिला कविहरुलाई लक्षित गरेर नै गरिएको हो पारिजात दिदीले अघि बढाउन खोज्नुभएको महिलामुक्ति अभियानलाई सम्मान र स्मरण गर्ने उद्देश्यका साथ ।

कविता वाचन चल्दै गर्दा स्नेह साय्मिले आकस्मिक फोटोग्राफरको पनि भूमिका निभाइरहनुभएको थियो भने बीचमा मैले पनि सघाएजस्तो गरें तस्बिर खिच्ने मान्छेकै तस्बिर नछुटोस् भन्ने मनोकांक्षाले । २ बजे सुरु गर्ने भनिएको कार्यक्रम तीन बजेतिर सुरु भए पनि 'ननस्टप' ६ बजेसम्म चालु रह्यो । बीचमा चियाचमेना गरियो तर कार्यक्रम स्थगित नगरीकन । र पनि समयको अभाव भएजस्तो अनुभव भयो । समय पर्याप्त हुन सकेन कि सकेन कि भन्ने लागिरह्यो । कवितावाचन र कवितामाथि मोलाहिजा नराखीकन खुलस्तसँग गरिएका टिप्पणीहरु कविहरुका लागि प्रेरक नै थिए । टिप्पणीले अझ धेरै समयको माग गरेको थियो जसले गर्दा कविहरुको विचार पनि सुन्न सकिन्थ्यो । तर कविहरुले कवितावाचन गरे सुन्नेहरुले टिप्पणी गरे । कवि कविता र टिप्पणीका बीचमा त्रिपक्षीय संवाद हुन नसक्नुको पीडाबोध समयभावले हामी सहभागी सबैलाई गरायो नै ।

सुकन्या दिदी सकि्रयतापूर्वक 'ननस्टप' चार घण्टा कविता सुन्नुभयो प्रतिकि्रया दिनुभयो । कस्तो मज्जा लाग्यो हामीलाई पनि ! लक्ष्मी मालीले त भन्नु पनि भयो 'आहा सुकन्या दिदी पनि आज हलचल नगरीकन कवितामा रम्नुभो ।' निभाजीले फ्याट्टै सोधिहाल्नुभो 'अघिपछि उहाँ कविता सुन्नुहुन्थ्यो र लक्ष्मी दिदीले भनेअनुसार पारिजात दिदी छँदा साहित्यकारहरुको जमघट भइरहने भए पनि सुकन्या दिदी 'ल मलाई त हतार छ है' भनेर कामतिर लागिहाल्नुहुन्थ्यो रे । तर त्यस दिन त उहाँको सकि्रय सहभागिता देखियो । त्यसले हामीलाई उत्साहित बनाएको थियो ।

राजेन्द्र अधिकारीले महेनतपूर्वक गर्नुभएको टिपोट र टिप्पणी महेश मास्केको टिप्पणीको शालीन गाम्भीर्य ! यी सबै कुराले अलग्गै आनन्दको सिर्जना गरेको थियो । गर्न त मैले पनि थोरैतिनो टिप्पणी गरें तर सिलसिला मिलाएर बोल्न नजान्ने आफ्नो कमजोरीसँग आफैं असन्तुष्ट रहने गरेको छु म । केही बोल्ने चाहना हुँदाहुँदै पनि स्नेह साय्मिले समयभावका कारण बोल्नै पाउनुभएन । तर कार्यक्रम सकिँदा कसैमा खेद थिएन यस्तो चिटिक्कको कार्यक्रम त अझ व्यवस्थित बनाएर गर्नुपर्ने रहेछ यस्तो कार्यक्रमको सार्थकता हुँदो रहेछ भन्ने साझा निष्कर्षमा हामी सबै थियौं । बेन्जु शर्मा पनि अन्तिममा त कार्यक्रमदेखि 'कन्भिन्स' हुनुभयो भन्ने मेरो आफ्नो निष्कर्ष छ ।

पारिवारिक निकटताको भाव र स्नेहपूर्ण रहेको त्यो छलफलको बारम्बार पक्षपाती हौं हामी ।

मृत्यु

पारिजात

मृत्यु
धेरै अघि एक साँझ
चराहरु निन्याउरा भएर हाँगातिर
बसिरहेको बेला
घरका समस्याहरुले पिल्सिएर
आफै पनि झोक्रिएर बसिरहेको बेला
मलाई एउटा कविता लेख्न मन लागेको थियो
मृत्यु अभिशाप हो
मृत्यु विसंगति हो
मृत्यु जीवनको अन्त हो भनेर ।

मृत्युको कुरालाई धर्म ग्रन्थहरुबाट
जस्ताको तस्तै ग्रहण गरेकी छु मैले
तथापि मसँग मृत्युको केही आलो व्यथा छ
जीवनको विकराल दुःखहरुबाट तर्सेर
एकपल्ट मैले मृत्युको पछ्यौरामा
मु लुकाउने दष्प्रयास गरेकि छु
तथापि मसँग मृत्युको केहि साक्षात कथा छ ।

मट्मास दिएर नून साट्न आएकी
साँघुरो भिरालो बाटोमा
पेटभरि आहार नभएर बाङ्गो टिङ्गो हिँडिरहेकी
एउटी गरिब आमाको थुन्सेबाट
आँत सुकेको बालख छोरो अरल्लिएर रुँदा
फुत्केर कालीको बौलाहा छालमा खस्यो
उसको मृतयु भयो
ज्वरोको धङ-धङीमै ठालुले जोताको
एउटा निर्धो तन्नेरी
रुखको हाँगा काट्दा काट्दै
असंतुलित भएर भूईंमा खस्यो
उसको मृत्यु भयो
रक्सी खाएर रङ साइडतिर हाँकिरहेको
महानगरको एउटा सफेद पोशले
एउटा झुम्रे रिक्सावाललाई
हाकाहाकी चेप्ट्याएर मार्यो
उसको मृत्यु भयो
अझ थुप्रै सामूहिक मृत्युहरु भए
खान नपाउनेहरुको
अधिकार खोज्नेहरुको
दुई पाइलो जग्गा माग्नेहरुको
अब मसँग मृत्युको त्यो पुरानो परिभाषा छैन
आज मलाई फेरि एएटा कविता लेख्न मन लागेको छ
मृत्यु विसंगति होइन
मृत्यु जीवनको अन्त होइन भनेर
मृत्यु त सहिद भएर रातो झण्डाभित्र सुरक्षित
भीडहरुबीच हिँड्दो रहेछ
मृत्युको अर्को नाउँ बलिदान रहेछ
मृत्यु बाँच्दा रहेछन्
जिउँदाहरुको मानसमा सम्झना भएर
अन्यायमा परेर मेरका मृत्युहरु
डरलाग्दा आक्रोश भएर जुर्मुराउँदा रहेछन्
प्रतिशोध भएर जताततै पुषकार गरी हिँड्दा रहेछन्
मृत्यु त संगठन भएर
अंगालोतिर बाँधिइदा रहेछन्
नारा भएर भित्ताहरुतिर लिपिदा रहेछन्
पर्चा भएर हातभरि छरिइदा रहेछन्
कहाँ मर्दा रहेछन् र
भोका किसान जिउँदै डढ्ने सुकुम्बासीका मृत्युहरु
उनीहरुका मृत्यु त
संघर्ष गर्न तमतयार आएको
विशाल विशाल जुलुसमा हिँड्ने संघर्षकारीहरुको
पाखुरी पाखुरीमा
मु्ठ्ठी भएर
कसम भएर
अठोट भएर
प्रतिज्ञा भएर
ज्यूँदै ज्यूँदै जाग्दा रहेछन्, बल्झिदा रहेछन्
मृत्यु त संगीन भएर
वर्ग शत्रुको छातीतिर तेर्सिइदा रहेछन्
बन्दूक भएर पड्किदा रहेछन् ।